تحلیلي او سیاسي مقاله
لنډیز
دا مقاله د طالبانو د نوي تعریف اړتیا د سیمې د جیوپولیتیک بدلون، نړیوالو قدرتي خوځښتونو، د پاکستان د نفوذ د کمېدو او د سیاست د نویو واقعیتونو پر بنسټ څېړي. استدلال دا دی چې طالبان نور د پخوانیو کلیشو په قالب کې نه ځایېږي. د دوی ایډیالوژي، جوړښت، نړیوال موقعیت او جیوپولیتیک وزن په درېیو لسیزو کې بدل شوی دی. مقاله هڅه کوي چې د شواهدو، مقایسو او عقلاني تحلیل پر مټ یو داسې تعریف وړاندې کړي چې د اوسني واقعیت سره برابر وي، او دا هم روښانه کړي چې د پاکستان د فشارونو په سیوري کې د ملت او دولت ګډ ملي دریځ څه ډول باید وي.
الف. مقدمه: د تعریف پرېکړه د واقعیت له سختو څنډو جوړیږي
په سیاسي علومو کې تعریف ثابت نه پاتې کېږي. طالبان چې په ۱۹۹۴ کې د کورنیو جګړو، مدرسو او سیمهییزو نفوذونو په چاپېریال کې راڅرګند شول، د نن ورځې له طالبانو سره چې د افغانستان په هره برخه واکمن دي، د جوړښت، فکر او نړیوال تعامل په کچه لوی توپیر لري.
ولې باید نو بیا تعریف شي؟
ځکه زړې کلیشې د نوو واقعیتونو د تشریح وس نه لري. پرته له نوي تعریفه ګډ ملي فهم هم نه رامنځته کېږي.
ب. نړیوال مثالونه: سیاست د شرایطو په هندسه بدلېږي
په نړۍ کې ګڼ مثالونه دا ښيي:
۱. ابو محمد الجولاني د مطلوب کس له نوم څخه د نړیوالو سیاسي خبرو تر مېلمنه ورسېد.
۲. امریکا د شلو کلونو جګړې وروسته له طالبانو سره مذاکرات وکړل.
۳. یاسر عرفات د “ترهګر” له نوم څخه د نوبل جایزې تر مقامه ورسېد.
۴. نلسن منډیلا د “بغاوتي” له نوم څخه د عدالت نړیوال سمبول شو.
پیغام روښانه دی: سیاست په احساساتو نه، په شرایطو بدلېږي.
پ. د طالبانو تحول: درې لسیزې، درې ماهیتونه
۱. لومړۍ دوره (۱۹۹۴–۲۰۰۱):
۱. ابتدایي او مدرسوي جوړښت
۲. قبایلي تکیه
۳. د پاکستان ژور نفوذ
۴. کمزوری نړیوال شناخت
۲. دوهمه دوره (۲۰۰۱–۲۰۲۱):
۱. بغاوتي جوړښت
۲. د جګړې پراخ جغرافیه
۳. د امریکا تر فشار لاندې بقا
۴. نسبي خودمختاري له پاکستان
۳. درېیمه دوره (۲۰۲۱–۲۰۲۴):
۱. د ټول افغانستان de facto واک
۲. پراخه ډیپلوماتیکه اړیکه
۳. د پاکستان د نفوذ ماتېدل
۴. د دولت دروند مسؤولیت
پایله روښانه ده: طالبان نور د پخواني تعریف وړ نه دي.
ت. ولې تعریف باید بدل شي؟
۱. د پاکستان نفوذ کم شوی.
۲. نړیوال تعامل پراخ شوی.
۳. د دولت مسؤلیتونه زیات شوي.
۴. د جیوپولیتیک نوی واقعیت رامنځته شوی.
ث. پاکستان: له موجودیت نه، بلکې له استقلاله وېریږي
پاکستان په درې بحرانونو کې بند دی:
۱. د پوځ مطلق واک
۲. اقتصادي سقوط
۳. تهاجمي سیمهییز سیاست
پاکستان د طالبانو له استقلال سره په ټکر کې دی، نه د دوی له شتون سره.
ج. د طالبانو نوی علمي تعریف
طالبان یو محافظهکار، اسلامپسنډ، قبیلو ته نږدې او دولتمحو سیاسي ځواک دی چې په ۲۰۲۱ وروسته یې د افغانستان پر ټولو خاورو واک ترلاسه کړی، له پاکستان څخه په نسبي توګه بېل مسیر نیولی، او له نړیوالو قدرتونو سره څو اړخیز تعاملات لري. د دوی اوسنی ماهیت د پخوانيو نیابتي او بغاوتي تعریفونو سره برابر نه دی، ځکه اوس د دولت، ملي حاکمیت، امنیت، اقتصاد او ډیپلماسۍ مسؤل فاعل دي.
درې تکیهګانې:
۱. نسبي استقلال
۲. څو اړخیز تعامل
۳. د دولت مسؤلیت
چ. که طالبان د پاکستان په اراده پرځېږي، افغانستان څه ته داخلیږي؟
تاریخ د تکرار شاهد دی:
۱. کورنۍ جګړې
۲. د کابل ورانېدل
۳. د ترهګرو شبکو پیاوړتیا
۴. نیابتي سیالۍ
که طالبان د پاکستان په اراده نسکور شي، درې سناریوګانې رامنځته کېږي:
۱. کورنۍ جګړه
۲. افراطي خلا
۳. د پاکستان د نفوذ بیا ټینګښت
دا د ثبات نه، بلکې د انهدام نسخه ده.
ح. د طالبانو مسؤلیتونه: د واک قیمت
۱. د ملي حاکمیت ساتنه
۲. د بنسټیزو حقوقو خوندي کول
۳. سیاسي مشارکت ته د لارې پرانستل
خ. د ملت دریځ: درې لارې، یوه کره پایله
۱. د پاکستان ملاتړ د طالبانو پر ضد؟ دا نه یواځې د وطن سره دښمني ده بلکه ملی خیانت هم دی.
۲. بېطرفي؟ په بحران کې د ماتې بڼه لري.
۳. د وطن ملاتړ، نه د طالبانو شخصي ملاتړ. ملت باید د خاورې دفاع وکړي او ورسره د حقونو او عدالت غوښتنه هم ټینګه وساتي.
د. پایله
۱. طالبان د نوي تعریف وړ دي.
۲. پاکستان د دوی له استقلال وېریږي.
۳. د پاکستان تر فشار لاندې نسکورول د افغانستان د بحران بیا پیل دی.
۴. ملت باید د وطن د حاکمیت ملاتړ وکړي.
۵. طالبان باید د ملت د مشارکت او حقونو لاره پرانیزي.
په همدې توازن افغانستان د ثبات لوری پیدا کولی شي.
محمد خالد وردگ
محمد خالد وردک په کالیفورنیا کې اوسیږي او د اوفا شبکې د مفکرینو مرکز مشر دی. هغه په کالیفورنیا ایالتي پوهنتون کې د محاسبې، مالي چارو او اقتصاد په برخو کې زده کړې کړي او په ګڼ شمېر شخصي او غیر انتفاعي سازمانونو کې مسلکي دندې ترسره کړي دي. ښاغلی وردک د تاریخ، فلسفې او ادبیاتو مطالعه کوي او د افغانستان په پرمختګ کې د خپلې پوهې او تجربې په کارولو ژمن دی.
